جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایان‌نامه پیش رو به این منظور سامان یافته است، که به این پرسش پاسخ دهد که باتوجه به علم معنا شناسی، معنا ومقصوداز ذکر در قرآن کریم چیست؟ لذا با هدف تعیین دقیق معنای ذکر در قرآن و نشان دادن این که این کلمه تنها با معنای اساسی خود به کار نرفته است، این تحقیق انجام شده است. برای انجام این کار قبل از هر چیز آشنایی با مباحث معناشناسی لازم می‌باشد، که فصل اول کلیاتی در مورد این علم ارائه می‌دهد.فصل دوم به بررسی همنشین‌های ذکر پرداخته است. در ابتدای فصل معنای اساسی ذکر با مراجعه به معاجم کهن عربی مشخص گردیده است. سپس براساس مهم‌ترین همنشین‌های ذکر، آیات دسته‌بندی و بررسی شده‌اند. دسته اول شامل آیاتی هستند که ذکر با نام خداوند همنشین شده است. در این آیات، ذکر بیشتر به صورت امر، به کار رفته، و معنای ذکر، رنگ و بوی عبادی دارد. از آیات همنشینی ذکر و کلمه آیات، بیشتر معنایی مرتبط با تفکر و اندیشیدن و پند پذیرفتن برداشت می‌شود. در آیات همنشینی با نعمت، ذکر به صورت امر به کار رفته است. در واقع ذکر نعمت، به معنای یادآوری و عدم غفلت از آن‌هاست. چرا که این کار، حالت نرمش در انسان به وجود آورده، و وی را متوجه نعمت دهنده می‌کند. و به دنبال این نرم‌دلی، آمادگی برای پذیرش سخن نعمت دهنده، افزایش می‌یابد. لذا بعد از امر به ذکر نعمت در این آیات، شاهد دعوت به کارهایی چون وفای به عهد خداوند،‌ ایمان آوردن و عبادت هستیم. و در آیات همنشینی ذکر با فعل «نزل» و افعال مشابه آن چون «جاء»، «اتی»، و «القی» که به نحوی به جابجایی اشاره دارند، شاهد آن هستیم که ذکر عمدتاً با مسأله نبوت، فرستادن رسول و آموزه‌های وحیانی ربط پیدا می‌کند. در فصل سوم به جانشین‌های ذکر پرداخته شده است. این جانشین‌ها که به وسیله اشتراک همنشین‌ها و یا موازنه ساختاری آیات شناسایی شده‌اند، در سه گروه تقسیم‌بندی شده‌اند. گروه اول، حوزه آموزه‌های وحیانی است، که شامل کلمات قرآن، تورات، آیات قرآن و رسول می‌باشد. گروه دوم، حوزه اعتقادات است، که کلماتی چون هدایت، ایمان، فکر، علم، فقه و عقل، که به نحوی به عقاید و امور باطنی ربط دارند، در آن قرار گرفته است. و در گروه سوم، که حوزه عبادات است، کلماتی که شامل عبادت می‌شوند، قرار دارند. که این عبادات خود به دو دسته عبادات باطنی و عبادات ظاهری تقسیم می‌شوند. و کلماتی مانند رجع و تقوا در دسته اول، ‌و کلماتی چون عبادت، دعا، عمل صالح، نماز و تسبیح در دسته دوم قرار می‌گیرند. در فصل چهارم نیز به متقابل‌های ذکر پرداخته شده است. در واقع در این فصل کلماتی مانند ضلال، نسیان و غفلت که در تقابل مستقیم با ذکر قرار دارند،‌ بررسی شده‌اند. اما از کلماتی مانند اعراض، یعش، ونی، ولّی و صدّ نیز غفلت نشده است. چرا که این کلمات، اگر چه در تقابل با ذکر قرار ندارند، اما به نحوی اشاره به وضعیتی دارند که منجر به تقابل با ذکر می‌شوند.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی معناشناختی و مبانی تعقل و کرامت انسانی از دیدگاه قرآن و ائمه معصومین (ع) می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی از نوع تحلیلی است که جامعه تحلیلی تمام منابع مربوط به موضوع تحقیق و نمونه تحلیلی تمام مواردی است که محقق بضاعت علمی و موقعیتی برای دسترسی به آن را داشته است می باشد. و روش گردآوری اطلاعات نیز بصورت کتابخانه ای می باشد که با استفاده از روش کیفی و تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته‌های پژوهش نشان داد که در قرآن کریم تعقل به معنای نیرویی است در انسان که به واسطه‌ی آن حق را می‌فهمد و عمل می‌کند. اما کرامت انسانی در قرآن کریم به معنای شریف و با فضیلت، بخشنده، باگذشت و نیکو آمده است و این معانی اگر چه ظاهراً با هم متفاوتند اما اصل تمام آنها شرف است. همچنین یافته ها نشان می دهد روایاتی که عقل را نور یا جوهری نورانی معرفی می‏کند، اشاره به ذات و حقیقت عقل دارد و روایاتی که موضع عقل را مغز (دماغ) دانسته، اشاره به شأن این جهانی عقل است که عقل، اگرچه ذاتا موجودی مجرد از مادی و روحانی است، برای تدبیر نفس و بدن در نشئه دنیا نیازمند به ابزار مادی است و مغز ابزار فعالیت علمی انسان در این دنیاست. اما کرامت در روایات به ‌معنای رفعت و بزرگواری یکی از موهبت‌های اختصاصی خداوند به انسان است. موهبتی که از دو بعد قابل بررسی است. یک بعد آن کرامت ذاتی، که اشاره به رحمت عام پروردگار دارد و دیگر کرامت اکتسابی است که خداوند بر انسان منت نهاد و زمینه رشد و تعالی را در نهادش به ودیعه گذاشت، تا بتواند از آن استفاده کند. هر کدام از دو مقوله تعقل و کرامت در قرآن و روایات دارای مبانی متعددی می باشند که از جمله مبانی تعقل می توان به خلقت ممتاز انسان، و موهبت الهی بودن تعقل اشاره داشت. از نگاه قرآن و معصومین (علیهم السلام) تعقل و کرامت دو بعد مهم از ابعاد وجودی انسان می باشند که منشأ پیدایش اصلی‌ترین گرایشات خاص حیات انسانی مانند حقیقت‌جویی، زیبایی‌دوستی، میل به خلاقیت و نوآوری، کشش به سوی عشق و عواطف انسانی می شود. برای دستیابی به این امر در نظام تربیتی باید اعتدال و توازن و تناسب را در پیش بگیریم و این ممکن نمی شود مگر در سایه توجه و تربیت بعد تعقل و کرامت انسان ها.

یکی از مسائل مهم در مطالعه تطبیقی ادیان، یافتن نسبتی است که بین تورات و زبور و انجیل مذکور در قرآن با تورات و زبور و انجیل موجود در زمان پیامبر (ص) وجود دارد. در همین راستا میزان مطابقت نقل قول‌های قرآن از تورات و زبور و انجیل با محتوای کنونی کتاب مقدس و جایگاه تورات و زبور و انجیل در نزد دانشمندان مسلمان حائز اهمیت است.مطالعه یادکردهای قرآن از تورات و زبور و انجیل نشان می‌دهد که قرآن، هر جا از این کتب یاد کرده، به نیکی یاد کرده ‌است. معرفی تورات و زبور و انجیل به عنوان سه کتاب الهی، ایمان به آنچه از قبل نازل شده، ایمان به آنچه به اهل کتاب فرو فرستاده شده و معرفی قرآن و رسول اکرم (ص) به عنوان تصدیق کننده آنچه با بنی اسرائیل است، از جمله شواهد این ادعا هستند.مطالبی که قرآن از این سه کتاب نقل کرده ‌است همچنان در آن‌ها وجود دارد. این نکته از طرفی حقانیت قرآن در این نقل قول‌ها و از طرف دیگر عدم تغییر و تحریف این سخنان را در تورات و مزامیر و انجیل نشان می‌دهد. همچنین وجود مطالبی مشترک در قرآن و کتاب مقدس درباره موسی (ع)، داود (ع) و عیسی (ع) و نیز وجود پیام‌هایی مشابه در این دو کتاب بیانگر این است که هر دو از منبعی واحد سرچشمه گرفته‌اند.حجم قابل توجه استنادات به تورات و زبور و انجیل در کتب اسلامی نشان می‌دهد که گروهی از دانشمندان مسلمان از گذشته تا کنون نسبت به این کتب اهتمام داشته و برای آن‌ها جایگاهی خاص قائل بوده‌اند.

اسلام مکتبی است که عالی‌ترین نظام سیاسی، اجتماعی، قضائی اقتصادی و نظامی را داراست و بدین جهت در راس اهداف اولیاء عظیم‌الشان اسلام، تشکیل حکومت اسلامی جهت عینیت بخشیدن به همان نظام است . متاسفانه پس از برهه‌ای از صدر اسلام، تاریخ، مسیری را طی نمود که توسط حاکمان نامشروع از حکومت اسلامی واقعی بدور افتاده و بحث تشکیل حکومت اسلامی از مسائل رایج و شایع بین علماء و حوزه‌های مسلمین نبوده است و طبیعی است که در این حالت زوایا و ابعاد مختلف این مسئله مهم ناشناخته مانده و یا نسبت به آن بها کافی داده نشود. اینجانب در رساله‌ای به تبیین این بعد از ابعاد حکومتی اسلامی می‌پردازم چرا که همانگونه که می‌دانیم جایگاه اقلیتهای دینی در هر حکومت ، بستگی به نوع آن نظام و مبانی ایدئولوژیک آن دارد و طبیعی است که در این راستا نظامهای دینی، لائیک و یا ضد مذهب تفاوت خاص خویش را دارا است . در این رساله که شامل چهار بخش و هر بخش دربرگیرنده سه فصل می‌باشد سعی بر آن است که با استفاده از آیات الهی و فقه اسلام و سیره رسول خدا (ص) و ائمه اطهار(ع) به بیان جایگاه اهل کتاب در حکومت اسلامی پرداخته و شیوه برخورد حکومت اسلامی با ذمیان را تبیین نمائیم.

فتنه های داخلی و مشکلاتی که فراروی حکومت نوبنیاد امام علی (ع) پدید آمد، ضرورت تشکیل سپاهی کارآمد را دو چندان می کرد. هرچند این سپاه می توانست به مثابهابزاری برای کنترل اوضاع و دفع فتنه ها عمل نماید اما بافت قبیله ای آن از استعداد تعارض و تنش های درونی برخوردار بود. پرسشی که این پژوهش حول محور آن سامان‌یافته این است که بافت قبیله‌ای سپاه امام چه نقشی در کامیابی‌ها و ناکامی‌های ایشان داشت و امام از چه منطقی برای کارآمدی بیشتر این بافت ناهمگون پیروی می‌کرد؟ مدعای این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی – تحلیلی و متکی به داده‌های مندرج در منابع تاریخی است، حکایت از آن دارد که امام می‌کوشید با تکیه‌بر عنصر (ایمان) و (جهاد فی سبیل الله) میان سپاه ناهمگون خود نوعی وحدت ایدئولوژیک پدید آورد و آنان را برای مقابله با دشمن مهیا سازد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سپاه او نیز به همان میزان که از راهبرد امام متابعت می‌کرد، از قدرت فتح میدان برخوردار بود و به همان میزان که از راهبرد ایشان تخطی می‌نمود، میدان را به حریف واگذار می‌کرد.

ما در این رساله پس از بررسی اختصاری علم حضوری و معقول ثانی،ارتباط این دو شاخه از علم را در دو مقام مورد نظر قرار داده ایم زیرا بر اساس یک طرح کلی ریخته شده از سوی علامه طباطبایی،معتقدیم این دو قسم از علم در دو جا به یکدیگر مرتبط هستند.در مقام اول نشان می دهیم که انتزاع و پیدایش هر گونه مفهومی از جمله معقول ثانی پس از یک یافت درونی(علم حضوری)است.آنگاه درستی این قاعده کلی را در اهم معقولات ثانیه فلسفی مانند وجود و عدم،وحدت و کثرت ،جوهر و عرض ،علت و معلول ،وجوب و امکان و امتناع ،قوه و فعل ،حرکت ،زمان مورد دقت قرار داده ایم. در مقام دوم به این امر پرداخته که اثبات ارزش معقولات ثانیه و مطابقت این مفاهیم با واقع و نفس الامر خویش تنها با پا درمیانی علم حضوری ممکن است.بدین شکل که ما با علم حضوری خطاناپذیر وبدون وساطت هرگونه صورت ادراکی دیگر مطابقت این مفاهیم با نفس الامرشان را می یابیم.

راهنما شناسی یکی از مباحث مطرح حوزه اعتقادات می باشد. از گذشته تا به امروز متکلمان بسیاری به بحث پیرامون این موضوع پرداخته اند. بررسی آراء واندیشه های آن بزرگان در این عرصهاز جمله اموری است که پرداختن به آن ضروری می نماید. چرا که موجب عمق بخشی به معارف اعتقادیو تضارب آراء می شود. در این میان علامه مصباح یزدی به عنوان یک شخصیت معاصراز جمله کسانی است که در موضوع راهنما شناسی آثاری نگاشته اند. لذااین نوشتاربا شیوه توصیفی ـ تحلیلی به تبیین و بررسی آراء و اندیشه های ایشان در عرصه راهنماشناسی (نبوت و امامت) پرداخته است

امروزه اهمیت ایجاد شبکه‌های ارتباطی برای حفظ، تقویت و انسجام اجتماعات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برکسی پوشیده نیست. برخی امامان شیعه نیز با توجه به شرایط موجود در زمان خود به ایجاد چنین شبکه‌های ارتباطی اهتمام ورزیدند. امام هادی علیه‌السلام از جمله بزرگوارانی بود که به تقویت و ساماندهی شبکه ارتباطی وکلا اقدام نمود. شبکه وکالت سازمانی هماهنگ متشکل از امامان معصوم و پیروان نزدیک و وفادار آنان بود که برای پیشبرد اهداف دینی و مذهبی تاسیس گردید.در این پژوهش تلاش شده تا با واکاوی ساختار سازمان وکالت و کارکردهای آن در عصر امام هادی علیه‌السلام، فعالیت‌های سری و زیرزمینی سازمان وکالت و نحوه‌ی ارتباط شیعیان با ایشان تبیین گردد. نیز ضمن بررسی سیره‌ی سیاسی حضرت امام علی‌النقی علیه‌السلام، نقش ایشان در رهبری شبکه وکلا و تقویت آن مورد تحلیل قرار گرفته است؛امری که به پویایی جامعه‌ی شیعه در سراسر قلمرو اسلامی در عصر خفقان عباسی منتهی گردید.

سعی ما در این رساله که تحت عنوان "گونه‌های دفاع از اعتقاد به حیات اخروی" ارائه گردید، این است که به بررسی دو نوع دفاع واقعگرایانه و عملگرایانه از این اعتقاد بپردازیم. توضیح اینکه دیدگاه اول به مطابقت هر گزاره و از جمله گزاره "و انسان با فنای بدن، از بین نمی‌رود"، با واقع می‌پردازد و سعی دارد ادله این امر را بررسی نماید. اما دیدگاه عملگرایانه بیشتر متکی به این امر است که آیا اعتقاد به گزاره فوق برای زندگی این جهانی آدمیان مفید است ؟، و اگر مفید بود، آنوقت حقیقی هم هست . ما طی فصلهای اول و دوم و سوم به دیدگاه اول پرداختیم و در آخر هم پاره‌ای از ادله له و علیه اعتقاد به حیات اخروی را مورد مداقه قرار دادیم اما در فصل آخر که به دیدگاه دوم اختصاص داشت با روایت هر چند خاصی از پراگماتیستم، سعی کردیم نشان دهیم که اعتقاد به حیات اخروی از دیدگاه عملگرایانه میتواند حقیقتی و قابل توجه باشد.

نفاق و دورویی یکی از رذایل اخلاقی است که در قرآن و سنت از آن به عنوان صفتی ناپسند یاد شده است. با تأمل در آیات و روایاتی که در آن ها از نفاق و آثار آن سخن گفته شده؛ این نتیجه به دست می آید که نفاق آثار زیانباری در زمینه اعتقادی، اخلاقی، رفتاری و سیاسی بر انسان، بر جای می گذارد و علاوه بر تاثیراتِ فردیِ آن، تأثیراتی منفی نیز بر پیکره جامعه وارد ساخته و باعث انحطاط و نابودی آن می شود، پس همچنان که خداوند در قرآن کریم آثار زیانباری را به نفاق و دورویی نسبت می دهد؛ و با توجه به عواقب خطرناکی که این پدیده ( مانند هر رذیله اخلاقیِ دیگر) در زندگی انسان به بار می آورد، بررسی آثارِ آن لازم و ضروری است. لذا بازشناخت این آثار، راهکاری است در جهت آگاهی و هشدار به عواقب زیانبار این رذیله اخلاقی و انگیزه ای است در جهتِ پرورش روحیه ی ایمان و تقوا در انسان.